مدتی پیش چند ماهی را صرف شناخت صنعت تجارت الکترونیک کالا در منطقه کردیم و تلاش کردیم تا نگاه جامع و کاملی به این حوزه داشته باشیم تا در نبود منابع کافی در این حوزه بتواند به کارآفرینان و استراتژیست‌های این صنعت یاری رساند و هم این که پیشرفت‌های شرکت‌ها و کشورهای منطقه را نشان دهد. البته شایان ذکر است که در میانه تحقیق و با توجه به روندهای مشاهده شده قسمتی را هم به حوزه نیازمندی‌ها (Classified ads)  اختصاص دادیم. یکی از روندهای مهم مشاهده‌شده حرکت نیازمندی‌های کلاسیک (Classic classified) به سمت بازارگاه (Marketplace) شدن است که از نظر حوزه کالا این روند را نیز به تفصیل بررسی کردیم. نتایج این مطالعه در یک گزارش ۸۴ صفحه‌ای از طریق لینک زیر قابل دسترسی است.

دریافت فایل PDF گزارش ای‌کامرس در منطقه خاورمیانه

در این مقاله  تلاش کرده‌ایم به مهم‌ترین نکات گزارش اشاره کنیم تا اگر فرصت مطالعه گزارش کامل را نداشتید، از طریق این مقاله با صنعت تجارت الکترونیک کالا در منطقه آشنا شوید.

مهم‌ترین دلیلی که مارا مجاب کرد تا این مطالعه را انجام دهیم، شناخت کشورهای همسایه و نیز کشورهایی شبیه به ایران چه از  منظر بازار و چه از  منظر جمعیت بود تا به درک بهتر وضعیت صنعت تجارت الکترونیک در منطقه و بازیگران آن  یاری رساند.

معمولاً زمانی که از صنعت تجارت اکترونیک کالا صحبت به میان می‌آید، از اولین اسامی که در ذهن ما نقش می‌بندند شرکت آمازون در آمریکا و شرکت علی‌بابا در کشور چین هستند. کسب‌وکارهایی که اطلاعات زیادی از خود آن‌ها و نیز وضعیت کلان صنعت در کشورهایشان در دسترس است. اما هنگامی که از کشورهای در حال توسعه و بازارهای نو‌ظهور صحبت می‌کنیم، اطلاعات چندانی از آن‌ها و کسب‌وکارهای تأثیرگذارشان نداریم.

ما در این مطالعه مدتی را صرف گردآوری اطلاعات و داده‌های دقیق از منابع معتبر کردیم تا بتوانیم نگاه جامعی به صنعت تجارت الکترونیک کالا در منطقه و کشورهای مشابه ایران داشته باشیم. لازم به ذکر است که با توجه به محدودیت‌های زمانی، مطالعه خود را به هفت کشور محدود کردیم اما این امکان وجود دارد که در آینده به کشورهای دیگر نیز پرداخته شود. البته کار ما تنها به گردآوری و دسته‌بندی اطلاعات ختم نمی‌شود و در ادامه با توجه به چشم‌انداز سرآوا اینسایت ، تحلیل‌ها و برداشت‌های خود را چه در باب کشورها و چه در باب شرکت‌های مهم منطقه ارائه کرده‌ایم.

۱/ نگاهی اجمالی به کشورهای مورد مطالعه

در اولین قدم نگاهی می‌کنیم به اندازه بازار کشورهای مورد مطالعه:

همان گونه که نمودار بالا نشان نیز نشان می‌‌دهد کشورهای ترکیه، امارات متحده عربی و عربستان سعودی وضعیت بهتری دارند. به خصوص این مورد درباره کشور ترکیه از حیث اندازه بازار و نیز کشور امارات متحده در نسبت اندازه بازار به جمعیت  نمایان است. کشور ترکیه با جمعیتی مشابه کشورمان نزدیک به پنج برابر بازار بزرگ‌تری دارد.

و در ادامه خلاصه‌ای از اطلاعات در رابطه با کشورهای مورد مطالعه را مشاهده می‌کنید:

 

همانطور که در نمودار و جدول بالا مشاهده می‌کنید، کشور ما نه تنها در مقایسه با کشور توسعه یافته‌ای مانند چین که بیش از ۳۰ درصد خرده فروش آن آنلاین شده است بلکه در مقایسه با کشورهای منطقه نیز وضیعت مناسبی در صنعت تجارت الکترونیک کالا ندارد و این نشان از پتانسیل نهفته‌ای است که در بازار ایران وجود دارد و البته خطر این که با سیاست‌گذاری‌های اشتباه این فاصله بیشتر و بیشتر شود.

حال نگاهی می‌کنیم به بازیگران مهم در کشورهایی که مورد مطالعه قرار گرفتند.

 

۲/ نگاهی به بازیگران مطرح تجارت الکترونیک کالا در کشورهای مورد مطالعه

ترکیه:

در کشور ترکیه چهار بازیگر در حوزه تجارت الکترونیک کالا مورد مطالعه قرار گرفتند.

 

ترندیول (Trendyol)

ترندیول با وجود آنکه نزدیک به یک دهه بعد از هپسی‌بورادا(Hepsiburada) دیگر بازیگر مطرح ترکیه وارد این صنعت شد، اما با استراتژی تمرکز بر بازار مد و پوشاک و همچنین سرمایه‌گذاران قدرتمندی مانند علی‌بابای چین توانسته رشد به سزایی داشته باشد و سهم بازار خوبی را از آن خود کند. علی بابا نزدیک به ۹۰ درصد از ترندیول را در اختیار دارد و این شرکت را دروازه‌ای برای ورود به بازار اروپا می‌بیند.

جالب است بدانید که در آخرین مرحله سرمایه‌گذاری، ترندیول 16/5 میلیارد دلار (در حدود ۵۰۰ هزار میلیارد تومان) ارزش‌گذاری شده است. عددی رشک‌برانگیز که پتانسیل این بازار را نشان می‌دهد.

 

هپسی‌بورادا (Hepsiburada)

هپسی‌بورادا قدیمی‌ترین بازیگر تجارت الکترونیک کالا در ترکیه است که در سال ۲۰۲۱ با ارزشی نزدیک به چهار میلیارد دلار (در حدود ۱۲۰ هزار میلیارد تومان) در بورس نزدک آمریکا (Nasdaq) عرضه عمومی شد.

 

اِن ۱۱ (N11)

ان ۱۱ در سال ۲۰۱۳ شروع به کار کرد و در مدت زمان کوتاهی توانست سهم بازار خوبی را از آن خود کند. یکی از مهم‌ترین دلایل پیشرفت ان ۱۱ وجود سرمایه‌گذاران قوی و با تجربه در حوزه تجارت الکترونیک مانند گروه اس کی(SK Group) از کره جنوبی است.

 

گیتیگیدیور (Gittigidiyor)

گیتیگیدیور هم از دیگر بازیگران قدیمی ترکیه است که در حال حاضر تحت تملک شرکت ای‌بی (eBay) قرار دارد و با وجود بازیگرانی مانند دولاپ (Dolap) که در حوزه C2C پیشترفت قابل توجهی داشتند، کماکان بیشترین سهم بازار را در حوزه C2C در اختیار دارد.

 

عربستان:

در کشور عربستان یکی از بازیگران داخلی این کشور مورد مطالعه قرار گرفت. شایان ذکر است که شرکت‌های بزرگ اماراتی هم‌چون نون و آمازون امارات در این کشور فعالیت قابل‌توجه دارند. اما شرکت‌های داخلی آن نیز درصدد گرفتن سهم از این بازار بزرگ هستند که در ادامه به یکی از خرده‌فروشی‌های مطرح اشاره می‌کنیم.

 

کتابخانه جریر (Jarir Bookstore)

جریر در کنار آنکه یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین خرده‌فروشی‌های فیزیکی عربستان است بخش فروش آنلاین کالا را هم در برنامه کنونی خود دارد. شاید بخش فروش آنلاین کالا نسبت به بقیه درآمدهای جریر ناچیز باشد اما به رشد خود ادامه می‌دهد. و تنها سایت داخلی عربستان در حوزه تجارت الکترونیک کالاست که در بین ۵۰ سایت پر بازدید این کشور قرار دارد.

 

امارات:

در کشور امارت دو بازیگر عمده در حوزه تجارت الکترونیک کالا مورد مطالعه قرار گرفتند:

 

آمازون امارات – سوق (Souq)

سوق یکی از بزرگترین بازیگران کشور امارات در حوزه تجارت الکترونیک کالا است که در سال ۲۰۱۷ با قیمت ۵۸۰ میلیون دلار توسط آمازون تملک شد و از ۲۰۱۹ سال با دامین Amazon.ae  به کار خود ادامه داد. البته این شرکت علاوه بر امارات در بازار کشورهای عربی از جمله عربستان و مصر نیز حضور دارد و به نظر می‌رسد قصد گسترش در کشورهای دیگر را نیز داشته باشد.

پیش از آن که آمازون این شرکت را خریداری کند، سرمایه‌گذاران مطرحی از جمله Naspers و Tiger Global Management در سوق سرمایه‌گذاری کرده بودند.

 

نون (Noon)

نون دیگر بازیگر بزرگ امارات در حوزه خرده‌فروشی آنلان کالاست که در دسته‌های مختلف کالایی حضور دارد. نکته قابل‌توجه آن است که در سال ۲۰۱۸ این شرکت همکاری خود را با شرکت بزرگ ای‌بی (eBay) آغاز کرد تا به مشتریان در منطقه فرصت خرید از این فروشگاه بزرگ را بدهد. شایان ذکر است در سال ۲۰۱۷ این شرکت یک میلیارد دلار ارزش‌گذاری شده بود.

 

پاکستان:

در کشور پاکستان مهم‌ترین بازیگر داخلی این کشور را بررسی کردیم

 

داراز (Daraz)

داراز که در سال ۲۰۱۲ به عنوان فروشگاه آنلاین در حوزه مد و پوشاک آغاز به کار کرد در حال حاضر به عنوان فروشگاه‌ آنلاین عمومی کالا شناخته می‌شود. در سال ۲۰۱۸ داراز به تملک گروه علی‌بابا درآمد. به نظر می‌رسد علاوه بر بازار 200 میلیونی کشور پاکستان، علی‌بابا با حضور در کشور پاکستان قصد نزدیک‌تر شدن و دسترسی به بازارهای دیگر منطقه از جمله کشورهای جنوب خلیج فارس را داشته باشد.

 

مصر:

در کشور مصر یکی از بازیگرانی که سهم بازار خوبی در این کشور دارد مورد بررسی قرار گرفت.

 

جومیا (Jumia)

جومیا یکی از مهم‌ترین بازیگران تجارت الکترونیک کالا در بین کشورهای آفریقایی از جمله مصر است. این شرکت که در نیجریه شروع به کار کرده و در سال ۲۰۱۹ عرضه عمومی شده است. در ماه آگوست سال ۲۰۲۱ ارزش این شرکت به بیش از 1/70 میلیارد دلار رسید.

 

ایران:

در ایران  بزرگترین بازیگر تجارت الکترونیک کالا در کشور را بررسی کردیم.

 

دیجی‌کالا (Digikala)

دیجی‌کالا بزرگترین بازیگر ایران است که طبق گزارش SimilarWeb بیش از 60 میلیون بازدید ماهانه دارد . تا ماه آگوست سال ۲۰۲۱ بر اساس گزارش این پایگاه، دیجی‌کالا از نظر بازدید، رتبه چهارم را در بین همه بازیگران تجارت الکترونیک کالا و نیازمندی‌های آنلاین منطقه اختیار داشته و تنها سه سایت ترکیه‌ای، ترندیول، صاحیبیندن و هپسی‌بورادا از نظر تعداد بازدید از دیجی‌کالا بالاتر هستند.

 

عراق:

در کشور عراق بازیگر مطرح داخلی برای مطالعه وجود نداشت اما نام بازیگری که در برخی از منابع به آن اشاره شده بود را بررسی می‌کردیم. بازار کشور عراق یکی از بازارهایی است که هنوز فرصت‌های زیادی در آن وجود دارد و احتمالا در آینده از آن بیشتر خواهیم شنید.

 

اوریسدی (Orisdi):

اوریسدی در سال ۲۰۱۹ شروع به کار کرده و آن طور که بنیان‌گذارانش می‌گویند، چشم‌اندازش تبدیل شدن به آمازون عراق است. در سال ۲۰۲۱ اوریسدی موفق شد سرمایه محدودی را جذب کند.

 

برای دیدن اطلاعات بیشتر در رابطه با هرکدام از بازیگران لطفا به گزارش کامل در این لینک زیر مراجعه کنید.

 

۳/ تحلیل‌ها و روندهای مشاهده شده در باب کشورهای مورد مطالعه

 

ترکیه، دروازه ورود به بازار اروپا

به نظر می‌رسد بازیگر بزرگ تجارت الکترونیک چین یعنی علی‌بابا، به کشور ترکیه به عنوان دروازه ورود به بازار اروپا نگاه می‌کند. کشور ترکیه علاوه بر پتانسیل بازار، حضور بازیگران بین‌المللی تجارت الکترونیک کالا در اروپا را نیز تسهیل می‌‌کند. بازیگران بزرگی مانند علی بابا، آمازون، ای‌بی و گروه SK کره به طور مستقیم یا غیرمستقیم در ترکیه حضور دارند.

 

امارات، در حال تبدیل شدن به قطب بازیگران تجارت الکترونیک چند ملیتی است که مصمم به حضور قدرتمند در بازارهای کشورهای عربی و به دست آوردن جای پایی در آفریقا هستند.

نون، سوق (خرید شده توسط آمازون) و نمشی در حال رقابت برای به دست آوردن و افزایش سهم بازار خود در بازارهای استراتژیک کشورهای عربی هستند. همچنین این احتمال وجود دارد که آنها را در آینده بازار خود را به آفریقا گسترش دهند و به رقبای سرسخت بازیگرانی مانند جومیا تبدیل شوند

 

پاکستان، کشوری استراتژیک برای بازیگران تجارت الکترونیک چینی

اگرچه بازار تجارت الکترونیک پاکستان هنوز نوپا است، اما برای غول های چینی مانند علی بابا ارزش استراتژیک دارد. علاوه بر بازار بالقوه پاکستان با حدود 200 میلیون جمعیت، این کشور می تواند به عنوان یک زنجیره توزیع استراتژیک در زنجیره تامین بین المللی شرکت‌هایی مانند علی بابا از طریق بخش بین المللی خود، علی اکسپرس (AliExpress)، عمل کند. علی بابا مالک اکثریت سهام داراز، بزرگترین شرکت تجارت الکترونیک پاکستان است.

 

به نظر می رسد بازار فرامرزی مناسب برای بازیگران ایرانی، بازار عراق باشد.

با توجه به حضور بازیگران تثبیت شده تجارت الکترونیک در کشورهایی مانند ترکیه و امارات و برنامه های مستمر آنها برای گسترش بازار خود به کشورهای دیگر، بازار عراق برای ورود بازیگران ایرانی جذاب تر به نظر می رسد. البته می‌‌توان به بازار کشورهای حاشیه خلیج‌فارس مانند عمان نیز اندیشید که البته در این گزارش به این کشور پرداخته نشده است.

 

بازیگران تجارت الکترونیک عراق هنوز در مراحل اولیه خود هستند و نمی توانند تهدید رقابتی برای بازیگران بزرگ منطقه باشند. علاوه بر این، اندازه بازار عراق بزرگ است و این باعث جذابیت بیشتر این بازار می شود. از سوی دیگر، ریسک‌های این کشور از نظر زیرساخت‌ها، تهدیدات امنیتی و ثبات سیاسی نیز وجود دارند که باید از قبل به آنها توجه کرد.

 

۴/ تحلیل‌ها و روندهای مشاهده شده در باب بازیگران تجارت الکترونیک مورد مطالعه

 

تقریباً همه شرکت‌های اصلی در این حوزه توسط سرمایه‌گذاران خارجی با دانش یا بازیگران بین‌المللی صنعت تجارت الکترونیک کالا حمایت می‌شوند.

برای داشتن هر گونه شانسی برای موفقیت، بازیگران تجارت الکترونیک محلی باید از فناوری پیشرفته و دانش به‌روز استفاده کنند و به سرعت بزرگ شوند. به لطف تخصص و منابع مالی خود، بازیگران تجارت الکترونیک و همچنین سرمایه‌گذاران بین‌المللی، بهترین گزینه برای کمک به بازیگران محلی هستند. به این ترتیب شکاف دانش را پر می کنند و منابع مالی را تضمین می کنند. علاوه بر این، با ایجاد روابط استراتژیک با بازیگران بین المللی، بازیگران تجارت الکترونیک محلی می توانند به شبکه جهانی ساخته شده توسط هر بازیگر بین المللی متصل شوند.

 

بازیگران بین‌المللی تجارت الکترونیک حضور خود را در منطقه عمدتاً از طریق تملک یا مشارکت استراتژیک تقویت می کنند.

نام‌های بزرگی مانند آمازون و علی‌بابا به همراه سرمایه‌گذاران حوزه فناوری می‌خواهند از این طریق جای پای خود را در منطقه تضمین کنند. دو مورد از مزایای برجسته این اتفاق عبارتند از:

• آنها می توانند از پتانسیل بازارهای منطقه ای بهره ببرند و بازار خود را گسترش دهند.
• بازیگران بزرگ و متصل به شبکه‌های جهانی شانس بیشتری برای موفقیت در صنعت خرده‌فروشی آنلاین دارند. بازیگران جهانی در حال ساخت زنجیره تامین مستحکم و متصل در سطح جهانی از طریق مدل قطب و اقمار (Hub and spoke) هستند. از این رو آنان به قطب‌های محلی در مناطق مختلف دنیا نیاز دارند. همان‌گونه که پیش از این اشاره شد کشورهایی همچون امارات و ترکیه انتخاب شده‌اند که این نقش را بر عهده بگیرند. بازیگران اصلی این کشورها همچون ترندیول نگاهی فراتر از بازارهای محلی کشورشان دارند.

معمولاً این حضور از طریق تملک یا مشارکت محقق شده است. آمازون، سوق را تصاحب کرد، علی بابا، ترندیول را خریداری کرد و ای‌بی نیز گیتیگیدیور را خریداری کرد. همچنین نون یک مشارکت استراتژیک با ای‌بی برای پوشش این منطقه تشکیل داده است. ما تقریباً هیچ تلاش مستقیم موفقی برای ایجاد یک کسب‌وکار تجارت الکترونیک توسط بازیگران جهانی نمی بینیم. قابل توجه ترین مورد آمازون بود که در سال 2018 وارد بازار ترکیه شد که البته هنوز موفق نبوده است.

 

انتظار می‌رود همزمان با بلوغ صنعت تجارت الکترونیک در منطقه، عرضه عمومی(IPO) بازیگران تجارت الکترونیک و ادغام و تملیک‌ها(M&A) ادامه پیدا کند.

منطقه قبلاً شاهد چندین معامله مهم بوده است. همانطور که قبلا ذکر شد، موفقیت تجارت الکترونیک معمولاً با مقیاس همراه است. مقیاس کسب و کار به پلتفرم های تجارت الکترونیک هم در کاهش هزینه و هم در افزایش تعامل کاربران کمک می کند. بنابراین انتظار می رود این بازیگران نیاز به منابع مالی هنگفتی را احساس کنند. در نتیجه، همزمان با بلوغ صنعت تجارت الکترونیک در منطقه، ما انتظار ادغام و تملیک با هدف افزایش رقابت را داریم. علاوه بر M&A، راه دیگری نیز فهرست شدن در بازارهای سهام است. اخیراً، هپسی‌بورادا، دومین بازیکن بزرگ تجارت الکترونیک از نظر کل بازدیدهای ماهانه در ترکیه، در نزدک (NASDAQ)، یکی از بازارهای سهام شناخته شده در جهان، عرضه عمومی شد.

 

پلتفرم‌های نیازمندی آنلاین (Online classified) در حال تبدیل شدن به بازارگاه (Market Place) هستند و این روند ممکن است برتری صنعت تجارت الکترونیک کلاسیک را به خطر بیندازد.

پلتفرم های نیازمندی آنلاین نیاز به تغییر را احساس کرده اند. از این رو، از طریق یک سری آزمون و خطا، تعداد فزاینده ای از آنها خدمات اضافی را با هدف ورود به حوزه تراکنش به خدمات خود اضافه کرده‌اند. این بدان معناست که آنها نمی خواهند فقط ارائه دهندگان تبلیغات باشند. و با استفاده از آگاهی از برند و اثرات شبکه ای عظیم خود، امیدوارند که کاربران در کنار آن‌ها باقی بمانند.

پلتفرم های نیازمندی کلاسیک با ارائه خدمات تکمیلی و نظارت بیشتر بر تعاملات برای ایجاد اعتماد متقابل بین فروشندگان و خریداران به سمت بازارگاه شدن حرکت می کنند. در نتیجه، این روند جدید مرزهای موجود بین بازارهای نیازمندی و بازارهای تجارت الکترونیک را محو می کند. البته هنوز نمی‌توان در مورد اینکه چقدر این تحول تجاری جدید برای پلتفرم های تجارت الکترونیک کلاسیک تهدید کننده است، صحبت کرد. این تجربه کامل مشتری شامل سطح ارائه خدمات (مانند کیفیت خدمات تکمیلی و پس از فروش) و میزان اعتماد متقابل است که نتیجه این نبرد جدید را مشخص می کند.

مطالعه ما بر بازیگران مطرح نیازمندی آنلاین در منطقه از جمله صاحیبیندن (Sahibinden)، اوپن سوک (Open Sooq)، دیوار، حراج (Haraj)، دوبیزل (Dubizzle)، او ال ایکس پاکستان (OLX.com.pk) نشاندنده حرکت این پلتفرم‌ها به سوی بازارگاه شدن است. در همین راستا ما مدلی را طراحی کردیم که در ادامه آن را می‌بینیم:

 

مراحل تبدیل شدن نیازمندی‌های کلاسیک به بازارگاه:

۵/ جمع‌بندی

در این مقاله اتفاقات و روندهایی که در حوزه تجارت الکترونیک کالا در منطقه رخ داده است را مشاهده کردیم، بازیگران بزرگ در منطقه را شناختیم و بازار تجارت الکترونیک در ایران را در کنار دیگر کشورهای منطقه زیر ذره‌بین قرار دادیم. ضمن آنکه مدلی در رابطه با تبدیل شدن پلتفرم‌های نیازمندی آنلاین به بازارگاه را هم ارائه کردیم.

همچنین شایان ذکر است که ما درصدد هستیم تا مطالعه بر روی این کشورها و همچنین پلتفرم‌های نیازمندی آنلاین و رقابت آن‌ها با بازیگران کلاسیک تجارت الکترونیک را عمیق‌تر مطالعه کرده و اطلاعات میدانی بیشتر در ارتباط با برخی از این کشورها بدست آوریم و در آینده در قالب گزارش‌های تکمیلی انتشار دهیم.